(bron: maisons-fortes: typologie des enceintes)
Chefs-lieux de Châtellenies
Er bestaan nog maar weinig vroegmiddeleeuwse kastelen waarvan belangrijke architectonische onderdelen zijn behouden. In het departement van de Nièvre zijn er ongeveer 280 monumenten van voor het midden van de XVIde eeuw te bestuderen. In deze telling zijn niet de plekken meegenomen waar geen architectonische overblijfsels meer zijn (zoals Cercy-la-Tour, Château-Chinon, Châteauneuf-Val-de-Bargis, Clamecy, Metz-Le-Comte) zelfs niet als deze plaatsen bekend zijn uit oude etsen.
De ‘chefs-lieux’ zijn de klein regionale hoofdsteden die vroeger beter verdedigd waren. In de Nivernais (omstreken van Nevers) zijn er nog ongeveer 20 kastelen die als chef-lieu kunnen worden bestempeld en nog in goede staat verkeren. Ze bestaan meestal uit een ‘donjon’, toren, met een vierkante of ronde basis die wel of niet bewoond werden en een ‘enceinte’, omheining, gecentreerd, regelmatig, pentagonaal of polygonaal. Goede voorbeelden zijn Cosne en Rochefort.
Vooral de honderdjarige oorlog heeft voor veel veranderingen gezorgd in de architectuur. Niet uit behoefte voor modernisering maar door oorlogsschade, moesten vaak delen herbouwd worden.
Maisons-fortes: Donjon résidences
De 250 ‘maisons-fortes’, oftewel ‘versterkte huizen’, waar de landheer woonde, hebben meestal een vergelijkbare opbouw zij het in een gereduceerde vorm.
De grote vierkante woontoren, uit de romaanse tijd, die blijkbaar vaak werd toegepast in de XIde en XIIde eeuwen, kent opnieuw een vrij brede toepassing in de XIVde en XVde eeuwen. Hij wordt vaak gebruikt door priors die de titel van landheer hebben, maar ze zijn niet de enigen en het lijkt er niet op dat ze een vorm verkiezen boven de ander waardoor een verschil zou kunnen worden gemaakt tussen kerkelijke landheren en de niet kerkelijke landheren.
Er bestaan verschillende vormen, waarvan de meest simpele zonder aanbouw is en met een naar binnen gekeerd verkeersgebied. Een paar mooie voorbeelden zijn de kastelen van Le Marais, Lurcy-le-Bourg en van Brinon-sur-Beuvron.